پایگاه تخصصی منبرها

تسبیح فاطمه علیهاالسلام، مصداقى از ذکر کثیر

تاریخ انتشار:
ذکر، عبارت است از حاضر کردن چیزى در قلب یا زبان و گفتار، از اینرو، گفته اند: ذکر، یا با زبان است و یا با قلب و هر کدام از آنها یا پس از نسیان و فراموشى است که به معناى اوّل مى باشد و یا ادامه حفظ و توجه قلبى است بدون اینکه فراموش کرده باشد...
تسبیح فاطمه علیهاالسلام، مصداقى از ذکر کثیر

تسبیح فاطمه علیهاالسلام، مصداقى از ذکر کثیر

نویسنده:محمداسماعیل نوری

تسبیح فاطمه علیهاالسلام
تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام مشتمل بر سه جمله است و آنها عبارت اند از:
«اللَّهُ اَکْبَرُ» 34 بار.
«اَلْحَمْدُ لِلَّهِ» 33 بار.
«سُبْحانَ اللَّهِ» 33 بار.
البته در برخى از روایات، جمله «سُبْحانَ اللَّهِ» قبل از «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ» ذکر شده است. اگر چه در جملات تسبیح فاطمه علیهاالسلام، «تکبیر» و «تحمید» نیز وجود دارد، ولى از باب تغلیب، مجموع سه جمله به عنوان «تسبیح» نامیده شده است.
دلیل نامیده شدن این اذکار به «تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام» این است که فاطمه علیهاالسلام از پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله درخواست کرد که کنیزى به او بدهد که در کارهاى خانه کمک کند. پیامبرصلى الله علیه وآله در جوابش فرمود: «یا فاطِمَةُ اُعْطِیکِ ما هُوَ خَیرٌ مِنْ ذلِکَ تُکَبِّرِینَ اللَّهَ بَعْدَ کُلِّ صَلاةٍ اَرْبَعاً وَثَلاثِینَ تَکْبِیرَةً وَتَحْمَدِینَ اللَّهَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً وَتُسَبِّحِینَ اللَّهَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً ثُمَّ تَخْتِمِینَ ذلِکَ بِلا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ فَذلِکَ خَیرٌ مِنَ الدُّنِیا وَما فِیها وَمِنَ الَّذِى اَرَدْتِ؛ 1 اى فاطمه! چیزى بهتر از آن به تو عطا مى کنم، [و آن این است که ] بعد از هر نماز 34 بار تکبیر خدا، 33 بار حمد خدا و 33 بار تسبیح خدا را مى گویى و آن را با ذکر لا اِلهَ اِلَّا اللَّه ختم مى کنى. و این بهتر است از دنیا و هر چه در آن است و بهتر از آن چیزى (کنیزى) است که مى خواستى. »
در پایان حدیث، این مطلب اضافه شده است: «پس فاطمه علیهاالسلام بعد از هر نماز، به گفتن این ذکرها مداومت کرد و این ذکرها به آن حضرت منسوب شد. » 2

مفهوم ذکر
از مفردات راغب، استفاده مى شود که ذکر، دو معناى اصلى دارد:
الف. ذکر، یک حالت نفسانى است که انسان به وسیله آن مى تواند معلومات خود را نگهدارى نماید. ذکر، در این معنا شبیه «حفظ» مى باشد، با این تفاوت که به اعتبار نگهدارى یک مطلب در حافظه «حفظ» گفته مى شود و به اعتبار حاضر کردن و به خاطر آوردن آن «ذکر» نامیده مى شود.
ب. ذکر، عبارت است از حاضر کردن چیزى در قلب یا زبان و گفتار، از اینرو، گفته اند: ذکر، یا با زبان است و یا با قلب و هر کدام از آنها یا پس از نسیان و فراموشى است که به معناى اوّل مى باشد و یا ادامه حفظ و توجه قلبى است بدون اینکه فراموش کرده باشد، در این صورت به معناى دوم خواهد بود. 3

تفاوت ذکر با علم و خاطر
ابى هلال عسکرى، در فرق «ذکر» و «علم» مى گوید: «اگرچه ذکر، نوعى علم و دانستن است، ولى به هر علمى ذکر گفته نمى شود. تنها آن علمى که پس از فراموشى یادآورى شود، ذکر نامیده مى شود. و فرق دیگر اینکه علم در مقابل «جهل» قرار دارد؛ ولى ذکر در مقابل «سهو» قرار مى گیرد. » 4
وى در بیان فرق ذکر و خاطر نیز مى گوید: «خاطر عبارت است از خطور و مرور معنا در قلب که گاهى این خطور ابتدایى بوده و بدون فراموشى قبلى است و گاهى پس از فراموشى قبلى مى باشد؛ ولى ذکر عبارت است از حضور معنا در نفس پس از فراموشى و غیبت آن، که این مفهوم ذکر در مقابل «نسیان» قرار مى گیرد. » 5
از ملاحظه سخنان اهل لغت به این نتیجه مى رسیم که ذکر به معناى یادکردن از یک حقیقت و فراموش نکردن آن است. البته در موضوع بحث ما، منظور از ذکر، یادکردن خدا و فراموش نکردن و غافل نشدن از او است.

مراتب ذکر خدا
ذکر خدا، مراتب متعدّدى دارد. از جمله آنها مرتبه ذکر زبانى و مرتبه ذکر قلبى مى باشد که ارزش ذکر قلبى به مراتب بالاتر از ذکر زبانى است. البته ذکر زبانى نیز ارزشمند است و از مقدمات ذکر قلبى محسوب مى شود. و هدف اصلى آن است که بنده در قلب خود به خدا توجه داشته باشد و از او غافل نباشد و در سایه این توجه قلبى، دستورات خدا را انجام دهد و از نافرمانى او اجتناب ورزد.

ذکر کثیر
«ذکر کثیر» به معناى بسیار به یاد خدا بودن و از خدا غافل نشدن است. و به معناى واقعى کلمه، یعنى توجه به خدا با تمام وجود و نه تنها با زبان.
کسى را مى توان اهل ذکر کثیر دانست که در هر حال و در هر شرایط، به یاد خدا باشد و پرده هاى غفلت از خدا را کنار بزند و وسوسه هاى شیاطین را دور سازد و اگر لغزشى از او سر زند، فوراً به مقام توبه و جبران آید، تا از صراط مستقیم الهى فاصله نگیرد.
مقام اهل ذکر کثیر یک مقام رفیع و برتر است. همان گونه که در روایت ابو سعید خدرى آمده است که از پیامبر اسلام سؤال شد: در قیامت، مقام کدام یک از بندگان خدا از همه برتر است؟
فرمود: «اَلذَّاکِرُونَ اللَّهَ کَثِیراً؛ کسانى که خدا را بسیار یاد مى کنند. »
ابو سعید مى گوید که عرض کردم: آیا آنها از رزمندگان در راه خدا نیز والامقام ترند؟ فرمود: «لَوْ ضَرَبَ بِسَیفِهِ فِى الْکُفَّارِ وَالْمُشْرِکِینَ حَتّى ینْکَسِرَ وَیخْتَضِبَ دَماً لَکانَ الذَّاکِرُونَ اللَّهَ اَفْضَلَ دَرَجَةً مِنْهُ؛ 6 اگر [رزمنده ] با شمشیرش آن قدر بر پیکر کفّار و مشرکین بزند که شمشیرش بشکند و با خون رنگین شود، باز هم مقام ذاکران خدا از مقام او برتر است. »
در این حدیث، مقام اهل ذکر کثیر از مقام رزمندگان اسلام نیز بالاتر و برتر معرفى شده است. دلیل آن نیز این است که جهاد خالصانه، بدون یاد خدا و توجّه به او ممکن نیست.
در کلمات مفسّران قرآن و روایات اسلامى، تفسیرهاى گوناگونى براى ذکر کثیر بیان شده که ظاهراً همه آنها از قبیل بیان مصداق است و مفهوم وسیع ذکر کثیر (بسیار به یاد خدا بودن) شامل همه آنها مى شود.
بعضى از مفسّران گفته اند: «ذکر کثیر آن است که در حال قیام و قعود و به هنگامى که به بستر مى رود، یاد خدا کند. » 7
ودر کلمات بعضى از مفسّران قرآن، ذکر کثیر به ذکر صفات علیا و اسماء حسنى و تنزیه پروردگار از آنچه شایسته او نیست، یا مانند آن تفسیر شده است. 8
در حدیثى از پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله چنین نقل شده است: «اِذا اَیقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنَ اللَّیلِ وَتَوَضَّئا وَصَلَّیا کُتِبا مِنَ الذاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِ؛ 9 هرگاه مرد همسرش را شبانگاه بیدار کند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب) بخوانند، از مردان و زنانى خواهند بود که بسیار یاد خدا مى کنند. »
در تفسیر آیاتى از قرآن که به ذکر کثیر دستور داده یا آن را از صفات مؤمنان شمرده اند، روایاتى وارد شده است که آن آیات را با تسبیح فاطمه علیهاالسلام تطبیق داده و از مصادیق ذکر کثیر شمرده اند. البته درست است که ذکر کثیر به معناى توجه قلبى به خدا و بلکه توجّه با تمام وجود به او است و تسبیح فاطمه علیهاالسلام در ظاهر تنها چند ذکر لفظى و زبانى است که در مجموع صد بار تکرار مى شود، ولى اگر همین ذکرهاى زبانى، با توجه کامل ادا شود، مى تواند مقدمه توجّه قلبى قرار گیرد. همان گونه که در نماز و امثال آن نیز مطلب از این قرار است.
در ادامه بحث ضمن ارائه برخى از آیات که درباره ذکر نازل شده اند، به روایاتى از معصومان علیهم السلام اشاره مى کنیم که مصداق ذکر کثیر را تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام معرفى کرده اند.

تسبیح فاطمه علیهاالسلام از مصادیق ذکر کثیر
1. خداى مهربان، پس از بیان بزرگ ترین نعمت الهى، یعنى رسالت پیامبر عظیم الشأن اسلام که مردم را با تعلیم و تزکیه به راه صحیح هدایت مى کند، مى فرماید: «فَاذْکُرُونِى أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِى وَ لَا تَکْفُرُونِ »؛ 10 «پ س به یاد من باشید تا به یاد شما باشم. و شکر مرا گویید و (در برابر نعمتهایم) کفران نکنید. »
بدیهى است که منظور از این آیه، وجود یک حالت عاطفى میان خدا و بندگان نیست، آن گونه که در میان انسانها معمول است که به همدیگر مى گویند: «به یاد ما باشید تا به یاد شما باشیم»؛ بلکه اشاره به یک اصل تربیتى و تکوینى است. «به یاد من باشید» یعنى به یاد ذات پاکى که سرچشمه تمام خوبیها و نیکیها است، باشید و بدین وسیله روح و جان خود را پاک و آماده پذیرش رحمت پروردگار سازید. توجه به این ذات پاک، بنده را در فعالیتهایش مخلص تر، متحدتر و نیرومندتر مى سازد. 11
منظور از «ذکر خدا» تنها یادآورى به زبان نیست، بلکه منظور این است که بنده با تمام دل و جان به ذات پاک خدا توجه داشته باشد؛ توجهى که انسان را از گناه باز مى دارد و به اطاعت از دستورات او دعوت مى کند.
در ذیل این آیه، محمّد بن مسلم از امام باقرعلیه السلام روایت کرده است که فرمود: «تَسْبِیحُ فاطِمَةَعلیهاالسلام مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ الْکَثِیرِ الَّذِى قال اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ «فَاذْکُرُونِى أَذْکُرْکُمْ»؛ 12 تسبیح فاطمه علیهاالسلام از [اقسام ] ذکر بسیار است که خدا [به آن دستور داده و] فرموده است که به یاد من باشید تا به یاد شما باشم. »
ازاین حدیث چنین استنباط مى شود که تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام، مصداقى از ذکر کثیر خدا است. شاید منظور این باشد که گفتن تسبیح فاطمه علیهاالسلام اگر همراه با توجّه قلبى باشد، مصداق ذکر کثیر است.

2. قرآن کریم پس از مذمّت شاعران بى هدف، مى فرماید: «إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ»؛ 13 «مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دهند و خدا را بسیار یاد کنند و به هنگامى که مورد ستم واقع شوند، به دفاع از خویشتن [و مؤمنان] برخیزند [و از شعر در این راه کمک گیرند]. »
در این آیه شریفه، چهار صفت شاعران با هدف بیان شده است: 1. ایمان؛ 2. عمل صالح؛ 3. بسیار به یاد خدا بودن و 4. با نیرو گرفتن از قدرت شعر، در برابر ستمها به پا خواستن.
در تفسیر این آیه آمده است که شخصى از امام صادق علیه السلام پرسید: مراد از ذکر کثیر در این آیه چیست؟
حضرت فرمود: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَعلیهاالسلام فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ؛ 14 هر کس با تسبیح فاطمه علیهاالسلام تسبیح گوید، در حقیقت خدا را با ذکر کثیر یاد کرده است. »

3. خداوند در قرآن کریم مى فرماید: «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبِرِینَ وَالصَّبِرَ تِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّل-ِمِینَ وَالصَّل-ِمَتِ وَ الْحَفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَفِظَتِ وَ الذَّ کِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّ کِرَ تِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا »؛ 15 «به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ایمان و زنان با ایمان، و مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، و مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، و مردان با خشوع و زنان با خشوع، و مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، و مردان روزه دار و زنان روزه دار، و مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسیار به یاد خدا هستند و زنانى که بسیار یاد خدا مى کنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است. »
جمعى از مفسران گفته اند: هنگامى که «اسماء بنت عمیس» همراه شوهرش «جعفر بن ابى طالب» از «حبشه» بازگشت و به دیدن همسران پیامبر آمد، یکى از سؤالاتى که مطرح کرد، این بود که آیا چیزى از آیات قرآن درباره زنان نازل شده است؟
آنها در پاسخ گفتند: نه!
«اسماء» به خدمت پیامبرصلى الله علیه وآله آمد و عرض کرد: «اى رسول خدا! جنس زن گرفتار خسران و زیان است!»
پیامبر فرمود: «چرا؟»
عرض کرد: «به خاطر اینکه در اسلام و قرآن فضیلتى درباره آنها همانند مردان نیامده است. »
اینجا بود که آیه فوق نازل شد. (و به زنها اطمینان داد که زن و مرد در پیشگاه خدا از نظر قرب و منزلت یکسان اند. مهم آن است که از نظر اعتقاد و عمل و اخلاق اسلامى واجد فضیلت باشند.) 16
در رابطه اینکه منظور از ذکر کثیر در این آیه چیست، در روایات اسلامى و کلمات مفسّرین، تفسیرهاى گوناگونى بیان شده است؛ ولى همان گونه که در گذشته نیز گفته شد، ظاهراً همه آن تفسیرها از قبیل بیان مصداق است و مفهوم وسیع این کلمه، شامل همه آنها مى شود.
در حدیثى از امام صادق علیه السلام چنین روایت شده است: «مَنْ باتَ عَلى تَسْبِیحِ فاطِمَةَعلیهاالسلام کانَ مِنَ «الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِ»؛ 17 کسى که با تسبیح فاطمه علیهاالسلام بخوابد، از [مصادیق این آیه شریفه که مى فرماید:] «مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى کنند» مى باشد. »
ملاحظه مى شود که در این حدیث، گوینده تسبیح فاطمه علیهاالسلام - اعم از مرد و زن - از مصادیق بسیار ذکر کنندگان شمرده شده است.

4. قرآن کریم مى فرماید: «یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً »؛ 18 «اى کسانى که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید، و صبح و شام او را تسبیح گویید. »
  این آیه، همه مؤمنان را موظّف مى کند که در همه حال به یاد خدا باشند؛ یعنى اى مؤمنان! به هنگام عبادت، او را یاد کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنه هاى گناه، او را یاد کنید و چشم بپوشید. اگر لغزشى روى داد، توبه کنید و به راه حق بازگردید.
به هنگام نعمت، ا و را یاد کنید و شکرگزار باشید. به هنگام بلا و مصیبت، او را یاد کنید و صبور و شکیبا باشید. خلاصه، یاد او را در هیچ صحنه اى از صحنه هاى زندگى فراموش نکنید.
همان گونه که از سیاق آیات استفاده مى شود؛ منظور از «تسبیح خدا در هر صبح و شام» همان دوام تسبیح است. و ذکر خصوص این دو وقت، به عنوان آغاز و پایان روز مى باشد. و اینکه بعضى آن را به نماز صبح و عصر و یا مانند آن تفسیر کرده اند، باز از قبیل ذکر مصداق است. 19
اسماعیل بن عمار مى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم که حدّ و اندازه ذکر کثیر (ذکر بسیار) که خداوند در قرآن فرموده است، چقدر است؟
فرمود: «اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله عَلَّمَ فاطِمَةَعلیهاالسلام اَنْ تُکَبِّرَ اَرْبَعاً وَثَلاثِینَ تَکْبِیرَةً وَتُسَبِّحَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً وَتُحَمِّدَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً فَاِذا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِاللَّیلِ مَرَّةً وَبِالنَّهارِ مَرَّةً فَقَدْ ذَکَرْتَ اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً؛ 20 رسول خداصلى الله علیه وآله به فاطمه علیهاالسلام یاد داد که 34 بار تکبیر، 33 بار تسبیح و 33 بار تحمید بگوید. پس اگر تو یک بار شب و یک بار روز این کار را انجام دهى، در حقیقت خدا را با ذکر بسیار یاد کرده اى. »
البته باید توجه داشت که منظور از ذکر بسیار این نیست که شخصى آن را به زبان بگوید، ولى در صحنه زندگى یادى از خدا نکند و مرتکب گناه شود؛ بلکه همان گونه که در گذشته اشاره شد، منظور از ذکر کثیر آن است که بنده در همه حال به یاد خدا باشد و هرگز او را فراموش نکند. تسبیح فاطمه علیهاالسلام نیز در مرحله لفظ و ذکر زبانى از مصادیق ذکر کثیر است که خود مقدمه ذکر قلبى و به یاد خدا بودن است و آن نیز مقدمه انجام وظایف بندگى و ترک معصیت مى باشد.

فضیلت تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام
در خاتمه براى تکمیل مطلب، نظر خوانندگان عزیز را به چند حدیث درباره اهمیت تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام جلب مى کنیم:
1. از امیر مؤمنان على علیه السلام روایت شده است که فرمودند: «فَوَ اللَّهِ ما تَرَکْتُهُنَّ مُنْذُ عَلَّمَنِیهِنَّ رَسُولُ اللَّهِ؛ به خدا سوگند! از آن روزى که رسول خدا آن ذکرها را به من یاد داده است، هیچ گاه آنها را ترک نکرده ام. »
شخصى پرسید: حتّى در شبهاى جنگ صفین هم ترک نکرده اى؟! فرمود: «نَعَمْ وَلا لَیلَةَ صِفَّینِ؛ آرى! حتى در شبهاى جنگ صفین هم ترک نکرده ام. » 21
2. از امام باقرعلیه السلام روایت شده است: «ما عُبِدَ اللَّهُ بِشَیى ءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ اَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فاطِمَةَعلیهاالسلام وَلَوْ کانَ شَیى ءٌ اَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ فاطِمَةَعلیهاالسلام؛ 22 از جهت حمد و ذکر، خدا با چیزى بهتر از تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام عبادت نشده است. اگر عملى بهتر از آن بود، پیامبر خدا آن را به زهراعلیهاالسلام عطا مى کرد. »
3. در روایت دیگرى از آن حضرت نقل شده است: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَعلیهاالسلام ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَهِىَ مِائَةٌ بِالّلِسانِ وَاَلْفٌ فِى الْمِیزانِ وَتَطْرُدُ الشَّیطانَ وَتُرْضِىَ الرَّحْمانَ؛ 23 هر کس تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام را بگوید و بعد از آن استغفار نماید، بخشیده مى شود. و آن در زبان صد ذکر است؛ ولى در میزان اعمال هزار به حساب مى آید. شیطان را دور مى کند و خدا را راضى مى نماید. »
4. از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ فِى دُبُرِ الْفَرِیضَةِ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ الْمِائَةَ مَرَّةً وَاَتْبَعَها بِلا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ مَرَّةً غُفِرَ لَهُ؛ 24 هر کس پس از نماز واجب، با تسبیح فاطمه علیهاالسلام صد بار به تسبیح خدا بپردازد، و به دنبال آن یک بار «لا اِلهَ اِلَّا اللَّه» بگوید، آمرزیده مى شود. »
5. در حدیث دیگرى از آن حضرت روایت شده است: «تَسْبِیحُ فاطِمَةَعلیهاالسلام فِى کُلِّ یوْمٍ فِى دُبُرِ کُلِّ صَلاةٍ اَحَبُّ اِلَى اللَّهِ مِنْ صَلاةِ اَلْفِ رَکْعَةٍ فِى کُلِّ یوْمٍ؛ 25 تسبیح فاطمه زهرا هر روز بعد از هر نماز، از هزار رکعت نماز در هر روز، نزد خدا محبوب تر است. »
6. از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِعلیهاالسلام فِى دُبُرِ الْفَرِیضَةِ قَبْلَ اَنْ یثْنِىَ رِجْلَیهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ؛ 26 هر کس بعد از نماز واجب، پیش از آنکه پاهاى خود را جفت کند (قبل از به هم خوردن حالت جلوس تشهد و سلام)، تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام بگوید، خداوند او را مى آمرزد. »
از این احادیث معلوم مى شود که گفتن تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام ارزش فوق العاده اى دارد و بهترین زمان گفتن آن، بعد از نماز واجب، بدون فاصله و پیش از به هم خوردن حالت نماز مى باشد.
پی نوشت:

1) دعائم الاسلام، قاضى نعمان مغربى، با تحقیق آصف فیضى، دار المعارف، قاهره، 1383 ه. ق، ج 1، ص 168؛ بحار الانوار، ج 82، ص 336.
2) ر. ک: همان.
3) مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، با تحقیق صفوان عدنان داودى، الدار الشامیه، بیروت، چاپ اوّل، 1412 ه. ق، ص 328.
4) معجم فروق اللغویة، ابى هلال عسکرى، با تنظیم بیت اله بیات، نشر اسلامى جامعه مدرسین حوزه، قم، چاپ اوّل، 1412 ه. ق، ص 242، شماره 946.
5) همان، ص 209، شماره 820 و 821.
6) تفسیر نمونه، آیت اللّه ناصر مکارم شیرازى و همکاران، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ بیست و سوم، 1384 ش، ج 17، ص 278؛ به نقل از المیزان، ج 16، ص 353.
7)همان، ص 335.
8) ر. ک: همان، ص 278.
9) همان، ص 334 و 335؛ به نقل از مجمع البیان، ج 8، ص 358.
10) بقره/152.
11) ر. ک: تفسیر نمونه، ج 1، ص 585.
12) وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملى (محمّد بن حسن)، با تصحیح عبد الرحیم ربانى شیرازى، احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ چهارم، 1391 ه. ق، ج 6، ص 441.
13) شعراء/227.
14) وسائل الشیعه، ج 4، ابواب تعقیب، باب 8، ص 1023، ح 5.
15) احزاب/35.
16) تفسیر نمونه،ج 17، ص 330 و 331.
17) وسائل الشیعه، ج 4، ابواب تعقیب، باب 11، ص 1023، ح 4.
18) احزاب/41 و 42.
19) ر. ک: تفسیر نمونه، ج 17، ص 377 و 378.
20) مستدرک الوسائل، محدث نورى، چاپ مؤسسه آل البیت، قم، چاپ اول، 1408 ه. ق، ج 5، ص 37.
21) فاطمه تجلیگاه انوار آفرینش، سید مجتبى برهانى، انتشارات بیت الاحزان، قم، چاپ اوّل، 1385 ش، ج 1، ص 373 و 374؛ به نقل از احقاق الحق، ج 10، ص 278.
22) وسائل الشیعه، ج 4، ابواب تعقیب، باب 9، ص 1024، ح 1.
23) همان، باب 8، ص 1023، ح 3.
24) همان، باب 7، ص 1021، ح 3.
25) همان، باب 9، ص 1024، ح 2.
26) همان، باب 7، ص 1022، ح 4
.

منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره104.